سکته مغزی چیست | انواع سکته مغزی | بازتوانی ( توانبخشی ) سکته مغزی چیست
جدول عناوین این مطلب
سکته مغزی چیست | انواع سکته مغزی | بازتوانی ( توانبخشی ) سکته قلبی چیست
سکته‌ی مغزی عارضه‌ای است که در طی آن، رگ‌های خونی درون مغز و رگ‌هایی که به طرف آن می‌روند آسیب می‌بینند. این عارضه یکی از مهم‌ترین علل مرگ و یکی از علل ایجاد ناتوانی است.
سکته زمانی رخ می‌دهد که یکی از رگ‌های خونی که مسئول حمل مواد غذایی و اکسیژن به مغز است پاره شده و یا توسط یک لخته‌ی خونی مسدود شود. زمانی که این اتفاق افتاد، این بخش از مغز نمی‌تواند مواد غذایی و اکسیژن موردنیاز خود را تأمین کند و درنتیجه سلول‌های آن می‌میرند. در حدود دوسوم افرادی که دچار سکته‌ی مغزی می‌شوند زنده مانده و به توانبخشی نیاز پیدا می‌کنند.
علائم و نشانه های سکته مغزی
اگر شما یا اطرافیانتان دچار سکته شده اید، به خصوص به زمان شروع علائم دقت کنید. بعضی از گزینه های درمان زمانی بیشترین تاثیر را دارد که بلافاصله بعد از شروع سکته انجام شود.
علائم و نشانه های سکته عبارتند از:
- اختلال در گفتار و درک حرف های دیگران: ممکن است دچار گیجی، لکنت یا اختلال در درک حرف دیگران شوید.
- فلجی یا بی حسی صورت، دست یا پا: ممکن است در صورت، دست یا پا دچار بی حسی، ضعف یا فلجی ناگهانی شوید.
- اختلال بینایی در یک یا هردو چشم: ممکن است ناگهان یک یا هردو چشم شما تیره یا تار شود یا دچار دوبینی شوید.
- سردرد: سردرد شدید و ناگهانی همراه با استفراغ، گیجی یا تغییر هوشیاری می تواند از علائم سکته باشد.
- مشکل راه رفتن: ممکن است تلوتلو بخورید و تعادلتان را از دست بدهید. همچنین ممکن است به طور ناگهانی دچار سرگیجه و از دست دادن هماهنگی شوید.
چه زمان باید به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد؟
اگر متوجه هرگونه علائم سکته شده اید، حتی اگر عود و فروکش می کند یا کاملا از بین می رود، فورا تحت مراقبت های پزشکی قرار بگیرید. سریع فکر کنید و اقدامات زیر را انجام دهید:
- صورت: از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا یک طرف لب کج می شود؟
- دست ها: از فرد بخواهید هر دو دست خود را بالا ببرد. آیا یک دست او پایین می افتد؟ یا نمی تواند یک دست خود را بالا ببرد؟
- گفتار: از فرد بخواهید یک عبارت ساده را تکرار کند. آیا حرف زدن او همراه با لکنت یا غیرعادی است؟
- زمان: اگر هریک از این علائم را مشاهده کردید، فورا با ۹۱۱ یا فوریت های پزشکی تماس بگیرید.
هرچه سریع تر با شماره ی اورژانس 115 تماس بگیرید. صبر نکنید تا علائم متوقف شود. هر دقیقه اهمیت دارد. هرچه بیشتر درمان سکته به تاخیر بیفتد، احتمال آسیب مغزی و معلولیت بیشتر می شود.
اگر همراه کسی هستید که به سکته مشکوک است، درحالی که منتظر کمک پزشکی هستید به دقت به علائم فرد توجه کنید.
عوامل خطرناک
عوامل زیادی می تواند خطر سکته را افزایش دهد. ازجمله عوامل قابل درمان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
عوامل خطرناک سبک زندگی:
- اضافه وزن یا چاقی
- عدم تحرک فیزیکی
- افراط در مصرف مشروبات الکلی
- مصرف مواد غیر قانونی مانند کوکائین و متامفتامین
عوامل خطرناک پزشکی:
- فشار خون بالا
- مصرف سیگار یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار
- کلسترول بالا
- دیابت
- آپنه خواب انسدادی
- بیماری قلب و عروق، شامل نارسایی قلبی، عفونت قلبی یا غیرعادی بودن ضربان قلب مثل فیبریلاسیون دهلیزی.
- سابقه ی شخصی یا خانوادگی سکته، حمله ی قلبی یا حمله ی ایسکمی گذرا
- بیماری کووید ۱۹
از دیگر عواملی که خطر ابتلا به سکته را افزایش می دهد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سن افراد بالای ۵۵ سال بیشتر از جوانان در معرض خطر سکته قرار دارند.
- نژاد خطر ابتلا به سکته در بین نژاد آفریقایی آمریکایی بیشتر است.
- جنسیت مردان بیشتر از زنان در معرض خطر ابتلا به سکته ی مغزی قرار دارند. زنان معمولا در سنین بالاتر دچار سکته می شوند و احتمال فوت در اثر سکته در زنان بیشتر است.
- هورمون استفاده از قرص های ضد بارداری یا هورمون درمانی شامل استروژن خطر ابتلا به سکته را بالا می برد.
انواع سکته‌های مغزی
سکته‌ی ایسکمی (لخته‌ی خونی)
سکته‌ی ایسکمی درنتیجه‌ی مسدود شدن شریانات مسئول خون‌رسانی به بافت مغز اتفاق می‌افتد. یکی دیگر از علل ایجاد این نوع سکته‌ی مغزی، تجمع چربی بر روی دیواره‌ی عروق خونی است.
سکته‌ی هموراژیک (خونریزی)
سکته‌ی هموراژیک در اثر وجود یک رگ خونی ضعیف شده ایجاد می‌شود که در طی آن این رگ خونی پاره شده و در بافت‌های مغزی اطراف خود خونریزی می‌کند. خون، بافت مغزی اطراف خود را در برگرفته و باعث فشرده شدن آن می‌شود. دو نوع سکته‌ی مغزی هموراژیک عبارت‌اند از سکته‌ی درون مغزی و سکته‌ی ساب آراکنوئید (زیر عنکبوتیه).
حمله‌ی ایسکمی گذرا (TIA)
حمله‌ی ایسکمی گذرا عبارت است از مسدود شدن موقتی گردش خون در مغز. حمله‌ی ایسکمی گذرا معمولاً با نام سکته‌ی خفیف (سکته‌ی ناقص) یاد می‌شود چراکه ازنظر اثرات کوتاه‌مدت، این عارضه نسبتاً خوش‌خیم است. حمله‌ی ایسکمی گذرا می‌تواند نشان‌دهنده‌ای برای یک سکته‌ی کامل در آینده‌ی نه‌چندان دور باشد.
عوارض سکته مغزی
گاهی سکته، بسته به این که تا چه مدت خون به مغز نرسد و کدام قسمت از مغز تحت الشعاع قرار بگیرد، باعث بروز معلولیت موقتی یا دائمی می شود. عوارض می تواند شامل موارد زیر باشد:
- فلجی یا از دست دادن توانایی حرکت عضلات:
- ممکن است یک طرف بدن فلج شود یا قدرت کنترل بعضی از عضلات، مانند عضلات یک سمت صورت یا دست، را از دست بدهید.
- اختلال در صحبت یا بلع:
- سکته ی مغزی روی توانایی کنترل عضلات حلق و دهان تاثیر می گذارد و باعث می شود به سختی بتوانید واضح صحبت کنید، آب دهان قورت دهید یا غذا بخورید. همچنین ممکن است اختلالاتی در زبان ایجاد شود، مثلا تکلم یا درک گفتار، خواندن یا نوشتن.
- از دست دادن حافظه یا اختلال در تفکر:
- بسیاری از افرادی که سابقه ی سکته ی مغزی داشته اند، بخشی از حافظه ی خود را از دست می دهند. دسته ی دیگر برای فکر کردن، استدلال، قضاوت و درک مفاهیم به مشکل می خورند.
- مشکلات عاطفی:
- بعضی از افراد مبتلا به سکته ی مغزی در کنترل عواطف خود به مشکل برمی خورند یا دچار افسردگی می شوند.
- درد:
- ممکن است فرد در قسمت هایی از بدن که تحت تاثیر سکته قرار گرفته دچار درد، بی حسی یا دیگر احساسات غیرعادی شود. مثلا، اگر سکته مغزی باعث شود حس لامسه ی دست چپ را از دست دهید، در این دست احساس ناخوشایند مورمور شدن خواهید داشت.
- تغییر در رفتار و توانایی مراقبت از خود: ممکن است افرادی که سابقه ی سکته ی مغزی داشته اند بیشتر منزوی شوند و برای نظافت شخصی و انجام کارهای روزمره به کمک نیاز داشته باشند.
بازتوانی سکته مغزی چیست ؟
باز توانی قطعا یکی از مهم‌ترین بخش‌های روند بهبودی برای اکثر افرادی است که دچار سکته‌ی مغزی می‌شوند. توانبخشی سکته به شما کمک می‌کند تا به شکل عادی زندگی خود بازگردید. اهداف انجام توانبخشی، بازیابی قدرت بدنی، توانایی‌های فیزیکی و اعتمادبه‌نفس است تا فرد بتواند به شکل عادی به فعالیت‌های روزمره‌ی خود پرداخته و اثرات سکته بر روی زندگی او کمرنگ شوند.
در توانبخشی چه کارهایی انجام می‌شوند؟
تمرینات انجام شده در توانبخشی به کارهایی بستگی دارند که فرد قصد دارد در آن‌ها مستقل شود. شما می‌توانید در حیطه‌های مختلفی بر روی مستقل شدن خود کار کنید ازجمله:
- مهارت‌های خود مراقبتی مانند غذا خوردن، نظافت شخصی، استحمام و لباس پوشیدن
- مهارت‌های حرکتی مانند راه رفتن و یا هدایت ویلچر
- مهارت‌های ارتباطی در حرف زدن و تکلم
- مهارت‌های شناختی مانند حافظه و حل مسئله
- مهارت‌های اجتماعی برای ارتباط با افراد دیگر
توانبخشی چه زمانی آغاز می‌شود؟
برنامه‌ی توانبخشی زمانی آغاز می‌شود که فرد ازنظر سلامتی در وضعیت پایداری بوده و بتواند از توانبخشی سود ببرد. درمان های توانبخشی در مکان‌های مختلفی ارائه می‌شوند:
- بیمارستان‌های توانبخشی و مراقبت‌های ویژه
- مؤسسات مراقبت‌های طولانی‌مدت
- در خانه از طریق مؤسسات سلامت خانگی
- مراکز درمان سرپایی
شما ممکن است در برخی و یا همه‌ی این مؤسسات به انجام فعالیت‌های توانبخشی بپردازید. این امر به نیازهای شما و نوع برنامه‌ی توانبخشی مناسب بستگی خواهد داشت.
برنامه‌ی توانبخشی چیست؟
متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی یک برنامه‌ی درمانی مخصوص و متناسب با نیازهای شما را طراحی می‌کنند. تعداد جلسات درمانی به نیازهای شما بستگی خواهند داشت. فعالیت‌های انجام شده عبارت‌اند از:
- پرستاری توانبخشی
- فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی
- فعالیت‌های حرکتی تقویتی
- بهبود وضعیت حرکتی با یادگیری تکنیک‌های کمکی
- تحریک الکتریکی برای تحریک عضلات ضعیف شده
- طب سوزنی
- تمرینات واقعیت مجازی بر اساس کامپیوتر که در آن‌ها فرد با یک محیط شبیه‌سازی‌شده تعامل می‌کند.
- بیوفیدبک‌تراپی
- کاردرمانی
- گفتاردرمانی
- شنوائی سنجی
- باز توانی
- مراقبت‌های تغذیه‌ای
- مشاوره‌ی توانبخشی
- روانشناسی و روانکاوی
- آموزش بیمار و خانواده‌ی او
- گروه‌های حمایتی
پیشگیری از سکته مغزی
شناخت عوامل خطرناک بروز سکته ی مغزی، رعایت توصیه های متخصص مغز و اعصاب و انتخاب سبک زندگی سالم ازجمله بهترین اقدامات برای پیشگیری از بروز سکته است. اگر دچار سکته یا حمله ی ایسکمی گذرا شده اید، این معیارها مانع از بروز سکته ی دوباره می شود. مراقبت های بیمارستان و بعد از آن هم موثر است.
بسیاری از روش های جلوگیری از بروز سکته ی مغزی شبیه به روش های جلوگیری از بروز بیماری قلبی است. در مجموع، توصیه های داشتن زندگی سالم عبارتند از:
- کنترل فشار خون بالا:
- این مورد جزو مهم ترین اقداماتی است که می توانید برای کاهش خطر ابتلا به سکته ی مغزی انجام دهید. اگر سابقه ی سکته دارید، پایین آوردن فشار خون به پیشگیری از بروز سکته یا TIA بعدی کمک می کند. اغلب برای درمان فشار خون بالا از روش های سالم سبک زندگی و دارو استفاده می شود.
- کم تر کردن میزان کلسترول و چربی اشباع شده در رژیم غذایی:
- خوردن چربی و کلسترول کم تر، به خصوص چربی ترانس و اشباع شده، می تواند در کاهش انسداد رگ ها موثر واقع شود. اگر از طریق ایجاد تغییر در رژیم غذایی موفق به کنترل کلسترول نشوید، پزشک مغز و اعصاب داروی کاهش کلسترول هم تجویز می کند.
- ترک مصرف تنباکو:
- استعمال دخانیات خطر ابتلا به سکته ی مغزی را در فردی که سیگار می کشد و کسانی که در معرض دود قرار می گیرند افزایش می دهد. ترک مصرف تنباکو در پایین آوردن خطر ابتلا به سکته ی مغزی موثر است.
- کنترل دیابت:
- رژیم غذایی، ورزش و کاهش وزن به حفظ قند خون در وضعیت متعادل کمک می کند. اگر عوامل سبک زندگی برای کنترل دیابت کافی نباشد، دکتر مغز و اعصاب داروی دیابت تجویز می کند.
- حفظ وزن سالم:
- اضافه وزن منجر به بروز سایر عوامل ابتلا به سکته ی مغزی، نظیر فشار خون بالا، بیماری قلب و عروق و دیابت می شود.
- رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزیجات:
- رژیم غذایی پنج وعده میوه و سبزیجات یا بیشتر خطر ابتلا به سکته ی مغزی را پایین می آورد. رژیم مدیترانه ای، که مصرف روغن زیتون، میوه، آجیل، سبزیجات و غلات کامل را بالا می برد، می تواند موثر واقع شود.
- ورزش منظم:
- ورزش ایروبیک به طرق مختلف خطر ابتلا به سکته ی مغزی را پایین می آورد. ورزش می تواند فشار خون را پایین بیاورد، میزان کلسترول خون را بالا ببرد و سلامت قلب و رگ های خون را بهبود ببخشد. همچنین در کاهش وزن، کنترل دیابت و کاهش استرس به شما کمک می کند. به تدریج به مدت حداقل سی دقیقه در اکثر روزهای هفته فعالیت جسمی متعادل مثل پیاده روی، آهسته دویدن، شنا یا دوچرخه سواری را انجام دهید.
- اعتدال در نوشیدن الکل:
- مصرف زیاد الکل خطر فشار خون بالا، سکته ی مغزی ایسکمی و خونریزی مغز را افزایش می دهد. همچنین ممکن است الکل در سایر داروهایی که مصرف می کنید اختلال ایجاد کند. با این حال، نوشیدن مقدار کم تا متوسط الکل، مثلا یک لیوان در روز، می تواند به پیشگیری از سکته ی مغزی ایسکمی و کاهش تشکیل لخته خون کمک کند. در این باره با پزشک صحبت کنید.
- درمان آپنه خواب انسدادی:
- اگر علائم آپنه خواب انسدادی را داشته باشید، پزشک توصیه می کند که خوابتان تحت نظارت قرار گیرد. آپنه خواب انسدادی نوعی اختلال خواب است که باعث می شود تنفستان طی چند دوره ی کوتاه در خواب متوقف شود. برای درمان این وضعیت از دستگاهی استفاده می شود که از طریق ماسک فشار هوای مناسب به شما می رساند تا هنگام خواب عمل هوارسانی انجام شود.
- پرهیز از مصرف مواد غیرقانونی:
- بعضی داروهای خیابانی، مانند کوکائئین و متامفتامین، به عنوان عامل موثر در سکته ی مغزی یا TIA شناخته شده اند.
